کنترل و تضمین کیفیت (QC) شامل فرآیندهایی میشود که تمامی کسبوکارها و به خصوص صنایع تولیدی با آن روشها مطمئن میشوند که کیفیت محصولاتشان حفظ شده و یا حتی به شکل مستمر بهبود مییابد. فرآیندهای کنترل و تضمین کیفیت باید بر روی مواد اولیه، کالای در جریان ساخت و محصولات نهایی انجام بگیرد. چرا که حفظ و ارتقای کیفی محصولات فرآیندی است که از زمان خرید مواد اولیه شروع میشود و در پروسه تولید ادامه مییابد و سرانجام در محصولات نهایی در انبار شرکتهای تولیدی، شرکتهای لجستیک و حمل و نقل و درون خودروهای حمل و نقل ادامه مییابد. در هر کدام از این مراحل اگر نقصی وجود داشته باشد، کیفیت محصول نهایی مطابق استانداردهای تعیین شده نخواهد بود.
با توجه به توضیحات فوق کاملاً مشخص است که این فرآیند کنترلی پروسه پیچیده و مفصلی است. لذا نیازمند اصول و روشهای دقیق علمی است تا ضمانت کنترل کیفیت را به تولید کننده از یک طرف و به مصرف کننده از طرف دیگر ارائه دهد. انواع و اقسام استانداردهای بینالمللی ایزو (ISO) و روشهای GMP و حتی استانداردهای درون کارخانهای به همین دلایل تدوین میشوند. پس همگی باید به این نکته دقت داشته باشیم که وجود واحدهای آزمایشگاهی و انجام انواع آزمونها در آنها تنها بخشی از فرآیند کامل کنترل کیفیت است. در سازمانهای پیشرو حتی فرهنگ سازمانی نیز به عنوان قسمتی از فرآیند کنترلی و تضمین کیفیت در نظر گرفته میشود و برای آن برنامهریزی و آموزش صورت میپذیرد.
این نوشتار با توجه به پیشرفتهای حیرت انگیز و پرسرعتی که در مقوله اینترنت اشیا (IOT) و همچنین هوش مصنوعی وجود دارد، سعی کرده است امکان هوشمندسازی انواع فرآیندهای کنترل کیفیت را در صنایع بررسی نماید
سه سطح قابل تعریف در هوشمندسازی فرآیندهای کنترل کیفیت:
در پروسه حفظ و ارتقای کیفیت محصولات کارخانجات، سه فرآیند کلیدی انجام میگیرد.
1- سطح اول قابل تعریف جمعآوری اطلاعات است. در هوشمندسازی این سطح از فرآیندهای کنترل کیفیت، باید این مزایا اتفاق بیافتد تا ادعا شود که پروژه هوشمندسازی با موفقیت به انجام رسیده است:
• تضمین جمعآوری اطلاعات در زمان درست
• ایجاد اطمینان از این جمعآوری حتی با وجود گستردگی و تنوع نقاط کنترلی و از دست ندادن حتی یک نقطه کنترلی
• برنامه ریزی دقیق برای تکرار این پروسه
2- سطح دومی که در هوشمندسازی کنترل کیفیت قابل تعریف است، خود فرآیند انجام آزمایشهای کنترل کیفی است. در صورتی که فرآیندهای انجام خود آزمایشها در یک مجموعه هوشمند شود، باید بتوان منتظر اتفاقات مثبت ذیل بود:
• ضمانت صحت جواب آزمون و جلوگیری از خطا
• سرعت در انجام آزمون
• جلوگیری از انجام آزمایشهای خطرناک و مضر توسط انسان
3- ارائه گزارش صحیح و به موقع اطلاعات و تحلیل دادهها سطح سوم فرآیندهای کنترل کیفیت در سازمانهاست که در دنیای امروز قابل هوشمندسازی است. در سطح سوم فرآیندهای کنترل کیفی اگر امکان هوشمندسازی وجود داشته باشد، برای سنجش موفقیت پروژه باید این موارد دیده شود:
• ارسال به موقع گزارشهای صحیح
• تصمیم گیری درست برای حل مشکلات گزارش شده
• نمایش گزارشهای مناسب و گویا از مسائل گوناگون
• ارائه تحلیل مناسب از وضعیت موجود برای اتخاذ تصمیمات کلان مدیریتی
اما آنچه برای صاحب صنعت به خصوص در کشورهایی مانند ایران مهم است، بررسی هزینه و فایده هوشمندسازی در هر کدام از سطوح بالاست. در فرآیند کنترل کیفی هر سه سطح مهم و متصل به یکدیگر هستند. در شرکتها و سازمانهای متوسط، هوشمند سازی در سطح اول و سطح سوم میتواند منحنی هزینه و فایده را به سمت فایده سوق دهد. سطح دوم در چنین شرکتهایی مقرون به صرفه نیست. اما در شرکتهای بسیار پیچیده و عظیم هوشمندسازی در سطح دوم نیز میتواند مقرون به صرفه باشد. برای هوشمندسازی سازمان در زمینه خود آزمایشها (سطح2) باید به شرکتهای متخصص در زمینه تجهیزات آزمایشگاهی مراجعه نمود. اما برای اینکه در دو سطح اول و سوم در سازمانها هوشمند سازی بر مبنای اینترنت اشیا (IOT) داشته باشیم، درباره کنترلر هوشمند مطالعه فرمایید.
واقعیت این است که کنترل کیفیت و تضمین کیفیت سالهاست که در کشورهای جهان اول و پیشرفته به سمت هوشمند سازی حرکت کرده است. این حرکت در ایران به تازگی شروع شده است. شرکتهای پیشرفته که به آینده نگاه دارند، در این زمینه نیز پیشرو هستند.